วัดเขาพระอานนท์

วัดเขาพระอานนท์ ตั้งอยู่ที่บ้านหัวเขา จังหวัดสุราษฎร์ธานี  กำหนดอายุราวสมัยอยุธยา – รัตนโกสินทร์ ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เมื่อวนที่ 20 ธันวาคม พ.ศ.2544 วัดเขาพระอานนท์ตั้งอยู่บนภูเขาขนาดย่อม เรียกว่า “วัดหัวเขาล่าง” จากศิลาจารึกระบุว่าเป็นวัดหลวงมาแต่เดิมคู่กับวัดน้ำรอบ และวัดถ้ำสิงขร หลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญ ได้แก่ อุโบสถภายในอุโบสถมีพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัยลงรักปิดทอง 11 องค์ ใบเสมารอบอุโบสถทำด้วยหินทรายสีแดง เจดีย์ทรงปราสาทน่าจะสร้างสมัยอยุธยาตอนปลาย ใบเสมานั่งแท่นไม่มีซุ้มทำด้วยหินทรายแดงไม่มีลายสลัก และบัวบรรจุอัฐสภาพชำรุดสันนิษฐานว่าอาจเป็นบัวของเจ้าฟ้าเจ้าอาวาสองค์แรก โดยกรมศิลปกรได้ขึ้นทะเบียนวัดเขาพระอานนท์เป็นโบราณสถาน และประกาศในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวั่นที่ 17 กันยายน พ.ศ.2479

เจดีย์ เป็นเจดีย์ทรงปราสาทก่ออิฐถือปูน สูงประมาณ 9 เมตรเศษ ฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว้างด้านละ 5 เมตร ธาตุมีซุ้มจรนัมทิศทั้ง 4 ด้าน ด้านทิศตะวันออกมีบันไดทางขึ้น สามารถเดินเข้าไปนมัสการพระพุทธรูปในองค์เจดีย์ได้ หน้าบันเหนือซุ้มทำเป็น 2 ชั้น ชั้นล่างเป็นรูปราหูอมจันทร์ ชั้นบนเป็นรูปเทพพนม มีลายกนกประกอบเป็นฉากหลัง ยกเว้นด้านทิศตะวันออกด้านเดียวเป็นรูปพระอินทรทรงช้างเอราวัณ ถัดจากชั้นเรือนธาตุเป็นอาคารย่อส่วนเลียนแบบชั้นล่าง รองรับองค์ระฆังสี่เหลี่ยมย่อมุมไม้สิบสอง หน้าบันเหนือมุขอาคารชั้นนี้มีลายปูนปั้นรูปดอกบัว ส่วนยอดเป็นบัวรองรับก้านฉัตรและปล้องไฉน ส่วนปลียอดหักหายไปและได้รับการซ่อมแซมใหม่ เจดีย์องค์นี้ได้รับอิทธิพลจากพระบรมธาตุไชยา สันนิษฐานว่า สร้างสมัยอยุธยาตอนปลาย และยังมีรูปแบบศิลปกรรมคล้ายกับเจดีย์วัดอัมพาวาส (วัดท่าม่วง) อำเภอท่าชนะ 

อุโบสถ ก่ออิฐถือปูนใช้ฝาผนังรับน้ำหนักแทนเสา ขนาดกว้าง 6.6 เมตร ความยาว 12.70 เมตร เครื่องบนเป็นเครื่องไม้มุงกระเบื้อง ของเดิมคงเป็นกระเบื้องกาบกล้วย มีกระเบื้องเชิงชายรูปเทพพนม พบเศษกระเบื้องดังกล่าวกระจายอยู่ในเขตวัด ภายในอุโบสถมีพระพุทธรูปหินทรายสีแดง 7-8 องค์ เหนือบานประตูหน้าต่างประดับด้วยเครื่องถ้วย ใบเสมารอบอุโบสถทำด้วยหินทรายสีแดงไม่สลักลวดลายใด ๆ